Spontaniczność i Rozwaga – Dwa Bieguny Decyzyjności
W życiu każdego z nas spotykamy się z koniecznością podejmowania decyzji. Niektóre z nich są łatwe i mało znaczące, inne z kolei mogą mieć ogromny wpływ na naszą przyszłość. W tej kwestii dwa podejścia zwykle dominują: spontaniczność i rozwaga. Te dwa bieguny decyzyjności często są przedstawiane jako przeciwstawne, ale czy na pewno tak jest? Czy można znaleźć równowagę między nimi, a może nawet je połączyć w jedną, spójną strategię podejmowania decyzji?
W tym artykule zbadamy, co naprawdę oznaczają te terminy, jakie są ich zalety i wady, oraz w jakich sytuacjach warto skłaniać się ku jednemu lub drugiemu podejściu. Przeanalizujemy również, jak spontaniczność i rozwaga wpływają na różne aspekty życia, od relacji osobistych po decyzje biznesowe.
Celem tego artykułu jest nie tylko zrozumienie tych dwóch podejść, ale także odkrycie sposobów na ich efektywne wykorzystanie w codziennym życiu. Zapraszamy do lektury!
Na każdym etapie życia człowiek podejmuje rozmaite decyzje. Niektóre z nich dotyczą rzeczy błahych a inne bardziej istotnych. Zawsze jednak każda decyzja wprowadza jakieś zmiany w aktualnej sytuacji i ma wpływ na dalsze wydarzenia. Warto zatem zastanowić się, jakie mechanizmy psychologiczne wpływają na życiowe wybory. Czy są to głębokie przemyślenia, czy żywiołowe reagowanie pod wpływem chwili?
Na czym polega rozwaga?
Przy podejmowaniu decyzji trzeba liczyć się z jej konsekwencjami a czasem nawet z ryzykiem. Człowiek myślący logicznie stara się unikać niepotrzebnego ryzyka. Postępowanie rozważne polega na uświadomienie sobie wszystkich aspektów sytuacji. Określenie potencjalnych korzyści oraz czyhających zagrożeń. W praktyce można nawet sporządzić pisemne zestawienie plusów i minusów wyboru. Czarno na białym ukaże się ile argumentów jest za, a ile przeciw. To znaczne ułatwia podejmowanie decyzji.
Rozwaga, w przeciwieństwie do zachowania impulsywnego, jest procesem myślowym na poziomie świadomości. W tym procesie biorą udział takie czynniki jak:
- zebrane informacje na dany temat,
- przywołane z pamięci wcześniejsze doświadczenia,
- myślenie logiczne,
- kojarzenie faktów,
- wyobraźnia,
- przewidywanie skutków,
- krytycyzm myślenia,
- obiektywna ocena własnych możliwości.
Na podjęcie prawidłowej decyzji mają wpływ wszystkie te uwarunkowania.
Kiedy potrzebna jest rozwaga?
Co do zasady, rozwaga jest potrzebna w każdej sytuacji. Jest to możliwe zwłaszcza, gdy na podjęcie decyzji jest wystarczająco dużo czasu. Brak czasu do namysłu działa na niekorzyść, więc nie należy odkładać podejmowania decyzji na ostatnią chwilę. Rozwaga jest niezbędna szczególnie w sytuacjach dotyczących:
- problemów własnego zdrowia i życia,
- odpowiedzialności za innych,
- spraw finansowych,
- rozwiązywania konfliktów,
- wyboru partnera życiowego lub biznesowego,
- planowania swojej drogi zawodowej.
Są to sytuacje, w których błędna decyzja może skutkować pojawieniem się wielu problemów, rzutujących na przyszłość własną lub osób z najbliższego otoczenia. Człowiek postępujący rozważnie jest w stanie uniknąć wielu komplikacji i zagrożeń. Dzięki temu uzyskuje poczucie bezpieczeństwa i jest w stanie podejmować odpowiedzialność za innych. Zdolność do roztropnego działania nie ma nic wspólnego ze schematyzmem postępowania. Wręcz przeciwnie; jest to cecha oparta na twórczym myśleniu, wymagającym kreatywności. Rozwaga powinna towarzyszyć podejmowaniu decyzji w każdej sferze życia.
Jak kształtuje się umiejętność rozważnego działania?
Podstawą tej cechy jest zdolność do samodzielnego myślenia. Tego trzeba uczyć dziecko od najmłodszych lat. Jeśli rodzice narzucają dziecku gotowe rozwiązania i traktują t bezdyskusyjnie, będzie ono niezdolne w przyszłości do samodzielnego podejmowania decyzji. Działania wychowawcze w tym aspekcie powinny uwzględniać:
- pomoc w nazwaniu problemu,
- wysłuchanie pomysłów zaproponowanych przez dziecko,
- jeśli któryś z nich jest dobry – akceptacja,
- przy wątpliwościach – wskazanie rozwiązań alternatywnych.
Na początku mogą to być proste sytuacje z życia codziennego. U malucha wybór garderoby na dany dzień, u nastolatka przyjęcie określonego stylu ubierania się. Dobrze jest nie narzucać maturzyście wyboru kierunku studiów. Warto z nim podyskutować o tym i wskazać plusy i minusy danego zawodu. Potem wybór będzie już jego własną decyzją i będzie miał szansę przekonać się o jej słuszności.
Są też rozmaite pomoce dydaktyczne do kształtowania myślenia strategicznego, leżącego u podstaw podejmowania decyzji. Dla dzieci mogą to być gry planszowe z elementami rywalizacji, warcaby lub układanki logiczne. Dla osób starszych dobrą szkołą myślenia strategicznego są szachy lub brydż. Podstawą w nich jest umiejętność analizy zastanej i stale zmieniającej się sytuacji. Cała rodzina może trenować zdolność do rozważnego myślenia w czasie gry typu „Monopoly”. Tam zyski i straty są nierzeczywiste, ale mogą być przykładem ryzyka zagrażającego w realnym świecie.
Rozważnego działania niekoniecznie trzeba się uczyć na własnych błędach. Pomocne jest obserwowanie otaczającej rzeczywistości. Ze skutków dotykających inne osoby można wywnioskować, jakie szkody przyniósł im brak roztropności. Rozwaga w działaniu kształtuje się z wiekiem; im człowiek starszy, tym większy jest jego zasób dobrych i złych doświadczeń. Nie bez powodu osoby w podeszłym wieku są autorytetami dla młodszych. Można się od nich nauczyć jak podchodzić do problemów ze spokojem i rozwagą.. Z biegiem czasu, skłonność do rozważnego działania staje się nawykiem i towarzyszy człowiekowi w każdej trudnej sytuacji.
Rozwaga a spontaniczność
Spontaniczność to szybkie działanie w określonej sytuacji. Najczęściej dotyczy sfery emocjonalnej, podczas wyrażania lub manifestowania swoich uczuć. Żywiołowe okazywanie uczuć świadczy o tym, że są one prawdziwe. Takie zachowanie jest aprobowane społecznie, bo jest przejawem szczerości i braku wyrachowania. Osoby spontaniczne pod względem okazywania emocji częściej bywają obdarzane zaufaniem niż ludzie skryci i opanowani. Nawet jeśli uzewnętrznione uczucia są negatywne, jest to czytelny znak determinujący możliwe reakcje ze strony otoczenia. Rozwaga w okazywaniu uczuć nie prowadzi do niczego dobrego. Czasem może być już za późno, aby to zrobić…
Wbrew pozorom, rozwaga i spontaniczność nie są to pojęcia całkowicie przeciwstawne. Niektóre decyzje podjęte spontanicznie mogą być równie dobre jak te podjęte po długotrwałym namyśle. Dlaczego? Ponieważ działanie spontaniczne bywa oparte na doświadczeniu ukrytym w podświadomości. Analiza sytuacji zachodzi podobnie jak w procesie rozważania ale znacznie szybciej. Mózg człowieka jest zdolny przeprowadzić analizę i syntezę w bardzo krótkim czasie. Jest na to wiele przykładów, kiedy podejmowanie właściwych kroków odbywa się w mgnieniu oka, np.
- błyskawiczna reakcja kierowcy na nagłe zagrożenie na drodze,
- podjęcie akcji ratunkowej wymagającej natychmiastowego działania,
- odruchowa ucieczka z miejsca zagrożenia.
Nawet tak błyskawiczne działanie wywodzi się z wiedzy i doświadczenia. Oczywiście pod warunkiem, że są one obecne z lat wcześniejszych. Bez tego, spontaniczne działanie może przynieść więcej szkody niż pożytku. Niektórzy ludzie działający impulsywnie w sytuacjach zagrożenia to po prostu ryzykanci. Często źle się to kończy.
Działanie spontaniczne jest charakterystyczne dla najmłodszych dzieci. Odruchowo sięgają po to, czego pragną. Na tym poziomie jest to naturalne. Dopiero z czasem, poprzez odpowiednie wychowanie, dzieci zaczynają poznawać zasady bezpieczeństwa i normy społeczne. Ich spontaniczne reakcje przekształcają się w zachowanie bardziej racjonalne. Istotą procesu wychowania jest ukształtowanie odpowiednich proporcji pomiędzy reakcjami spontanicznymi a zachowaniem rozważnym.
Spontaniczność czy rozwaga?
Te dwa rodzaje reakcji nie wykluczają się wzajemnie. Rozważne postępowanie jest potrzebne w sytuacjach mających silny wpływ na dalsze etapy życia człowieka. Gwarantuje bezpieczeństwo i ułatwia robienie planów na przyszłość. Rozwaga jest cechą pożądaną społecznie. Na racjonalnym myśleniu i działaniu oparty jest porządek świata. Bezmyślne działanie impulsywne wprowadza chaos, który burzy ten ład. Dotyczy to zwłaszcza spraw związanych ze środowiskiem przyrodniczym. Nie należy kierować się krótkowzrocznymi celami jeśli chodzi o wykorzystywanie zasobów naturalnych, eksploatacji drzewostanu, czy rozwoju technologii. Rozważne gospodarowanie tymi dobrami może zapewnić dobrą przyszłość następnym pokoleniom.
Jednocześnie, bez odrobiny spontaniczności życie może stać się mniej barwne. Warto reagować żywiołowo w manifestowaniu swoich emocji i podejmowaniu nowych wyzwań. Działanie spontaniczne jest dopuszczalne wtedy, gdy nie przynosi nikomu szkody. A przede wszystkim w chwili, gdy można komuś pomóc w sytuacji zagrożenia życia. Spontaniczność jest dużym atutem w twórczości artystycznej. Wykraczanie poza ramy konwencji i stylistyki tworzy nową jakość, mającą przyszłość w świecie sztuki. Dzięki spontaniczności awangardowych artystów z różnych epok, świat wzbogacił się o wybitne dzieła.