Ustawa o ochronie sygnalistów pojawiła się w Polsce stosunkowo niedawno (14 czerwca 2024 roku). Obowiązuje od 25 września 2024 roku. W Unii Europejskiej dyrektywa o ochronie praw sygnalistów ma zastosowanie od 2021 roku. Ustawa nakłada na pracodawców obowiązek udostępniania narzędzi, które umożliwiają w sposób bezpieczny i komfortowy zgłaszanie wszelkiego rodzaju nadużyć, a także łamania prawa. W artykule wyjaśniamy, jak powinna wyglądać ochrona sygnalistów i kto może zostać sygnalistą.
1. Przepisy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa, czyli kim jest sygnalista?
2. Na czym polega ochrona sygnalistów?
3. Co dają formom i instytucjom procedury zgłoszeń wewnętrznych?
Katalog osób zgłaszających naruszenia prawa wewnątrz firmy lub instytucji jest bardzo duży. Duże i średnie firmy są zobligowane do zapewnienia rozwiązań, które stanowić będą rejestr zgłoszeń wewnętrznych. Sytuacja w najbliższym czasie może dotyczyć też zgłoszeń zewnętrznych. Narzędzia tego typu mają być w pełni bezpieczne, by wykluczyć ryzyko przeprowadzenia działań odwetowych. Z tego powodu wcześniej wiele osób wstrzymywało się z ujawnianiem informacji o naruszeniu prawa. Dlatego ochrona sygnalistów jest tak niezwykle ważna. Trzeba mieć świadomość, że w momencie dokonywania zgłoszenia informacja musi być prawdziwa. W przeciwnym razie sygnalistę mogą czekać przykre konsekwencje. Z chwilą zgłoszenia lub ujawnienia publicznego rozpoczyna się okres ochrony osób zgłaszających naruszenia.
Przepisy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa, czyli kim jest sygnalista?
Sygnalista to osoba fizyczna, mająca związek z miejscem pracy. Może to być osoba zatrudniona na umowę o pracę lub na umowę cywilnoprawną. Może to być osoba odbywająca praktyki, będąca na stażu lub na wolontariacie. Informacje na temat naruszenia prawa może zgłaszać prokurent, wspólnik, udziałowiec, akcjonariusz, a nawet może robić to sam przedsiębiorca. Chodzi o osoby, które zgłaszają nieprawidłowości w kontekście związanym z pracą. Do wyboru będzie procedura zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych. Przy czym dla instytucji lub firmy korzystniejsze będą innowacyjne sposoby przekazywania zgłoszeń wewnętrznych. Wówczas firma będzie miała możliwość odpowiednio zareagować na zaistniałą sytuację. Procedury przyjmowania zgłoszeń zewnętrznych mogą dotyczyć na przykład przekazywania informacji do mediów lub do innego organu, który został do tego celu wyznaczony. W przypadku ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji sygnaliście grozi nawet kara pozbawienia wolności do 2 lat.
Na czym polega ochrona sygnalistów?
Względem pracownika, który jest sygnalistą, nie mogą być podejmowane żadne działania o charakterze odwetowym. Takiemu pracownikowi nie można rozwiązać umowy o pracę bez uprzedniego wypowiedzenia, nie można mu nie przedłużyć umowy o pracę po okresie próbnym, nie można karać go obniżaniem wynagrodzenia za pracę, nie można wstrzymywać awansu, nie można przenieść go na niższe stanowisko, nie można nakładać kar finansowych i blokować rozwoju kariery zawodowej po odejściu z firmy. Takich zakazów jest bardzo dużo i każdy pracodawca, który zatrudnia więcej niż 50 osób, powinien się z nimi zapoznać.
Co dają firmom i instytucjom procedury zgłoszeń wewnętrznych?
W średnich i dużych przedsiębiorstwach trudno jest sprawować ścisłą kontrolę nad wszystkimi pracownikami i sytuacjami. Dla firmy lepiej jest, jeśli sprawa naruszeń zostanie rozwiązana wewnątrz, a nie na zewnątrz firmy. Takie rozwiązanie może uratować firmę od wielu nieprzyjemnych sytuacji.